قالب‌گیری آجر (قسمت سوم)

قالب‌گیری آجر (قسمت سوم)

قالب‌گیری دستی

ابتدایی‌ترین شیوه فرآیند  تولید، شکل دادن خاک با دست به‌صورت توده‌ای نامنظم بوده است.به‌کارگیری قالب برای شکل دادن آجر باعث دستیابی به آجرهای منظم‌تر و شکیل‌تر گردید.قالب‌های چوبی باید قبل از استفاده به مدت چند روز در روغن غوطه‌ور باشند.چوب‌های سخت برای ساخت قالب مناسب بوده و لازم است لبه‌های آن به‌وسیله تسمه فولادی تقویت شود.بهتر است سطح داخلی قالب با یک ورقه آهن پوشیده شود و در دو سر قالب نیز دستگیره‌هایی تعبیه شوند.قالب‌های فلزی به‌منظور داشتن مقاومت کافی در برابر خمش باید از ضخامت مناسب و کافی برخوردار باشند.

قالب‌گیری مخلوط آبکی

در این روش مخلوط بسیار آبکی درون قالب چوبی یا فلزی بدون کف، که قبلاً سطح داخلی آن مرطوب گردیده است ریخته می‌شود.قالب روی یک صفحه چوبی قرار دارد.با دست یا چوب می‌توان گل اضافی قالب را از آن خارج کرد.به علت شل بودن مخلوط ، قبل از خشک شدن آجر نمی‌توان قالب را از آن جدا نمود.معمولاً قالب را بلافاصله به میز قالب‌گیری برگردانیده و پس از خیس شدن در یک سطل آب، دوباره مورداستفاده قرار می‌دهند.در بعضی موارد قالب‌گیری را روی زمین انجام می‌دهند بدون این‌که صفحه چوبی استفاده شود.

شل بودن مخلوط، جدا کردن آن را از قالب امکان‌پذیر می‌سازد.دو عیب عمده این نوع قالب‌گیری تغییر شکل و انقباض زیاد است.

چسبندگی رس مصرفی در قالب‌گیری مخلوط آبکی، جدا شدن آجر را از قالب با اشکال مواجه می‌کند.بعضی انواع قالب‌ها دارای کف ثابت متصل به دیواره هستند.وجود فاصله کمی بین کف و دیواره قالب، خروج هوای محبوس در آن را هنگام خارج ساختن آجر از قالب آسان می‌سازد.

در ماداگاسکار روش بخصوصی به کار می‌رود که در اینجا بدان می‌پردازیم .لایه‌ای از ماسه از چسبیدن رس به قالب جلوگیری می‌کند.پس از انجام قالب‌گیری، آجر خام را با برگردانیدن قالب به زمین منتقل می‌نمایند.در این روش ، تفاوت سرعت تبخیر بین سطوح فوقانی و تحتانی آجر به حداقل می‌رسد.و ازاین‌رو مانع تغییر شکل در آجر می‌گردد.

در این کشور ، تولیدکنندگان آجر روش ساده‌تری  در قالب‌گیری به کار می‌برند که در نقاط دیگر جهان چندان معمول نیست، اما می‌تواند به کار گرفته شود.یک‌تخته چوبی قدری کوچک‌تر از سطح فوقانی آجر، روی آن قرار داده می‌شود و سپس به کمک شست دودست و زائده‌های مثلثی شکل در دو انتهای تخته، قالب از آجر جدا می‌گردد.وجود قشری از ماسه از چسبیدن بدنه قالب به آجر جلوگیری می‌کند.با حکاکی تخته مزبور می‌توان هرگونه علامت تجارتی را روی آجرها قالب‌گیری ثبت نمود.

قالب‌گیری ماسه‌ای

در صورت استفاده از مخلوط سفت‌تر بخشی از مشکلات در قالب‌گیری با مخلوط آبکی رفع می‌گردد.یکی از این مشکلات بیرون آوردن آجر از قالب است.با قرار دادن قشری از ماسه بین سطح قالب و رس مسئله چسبندگی حل خواهد شد.با قرار دادن قشری از ماسه بین سطح قالب و رس مسئله چسبندگی حل خواهد شد..واحدهای آجر سازی سنتی در هندوستان با توجه به این موضوع ابتدا سطوح مرطوب قالب را با لایه‌ای از ماسه می‌پوشانند و سپس مخلوط را در آن قرار می‌دهند.به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود کف قالب ثابت بوده و روی آن  علامت تجارتی حک‌شده است.سرانجام آجرهای خام قالب‌گیری شده در محوطه مخصوص خشک شدن چیده می‌شوند.به این شکل نشان‌دهنده کیفیت خوب مشکل منظم محصول به‌دست‌آمده است.

اغلب برای بهره‌گیری کامل از مهارت کارگران قالب‌گیر سعی می‌شود که کارگران مخلوط‌ساز،قطعات مخلوط را برای قالب‌گیری با دقت بیشتری آماده نمایند.مثلاً در غنا برای افزایش تولید کارگران مخلوط‌ساز گلوله‌های مخلوط را قدری طویل‌تر تهیه می‌کنند .قالب‌گیری این گلوله‌ها در قالب‌های چند حفره‌ای انجام می‌گیرد.در این واحد به علت فراوانی پودر چوب (خاک‌اره) از آن به‌جای ماسه برای نچسبیدن مخلوط و سهولت خروج آجر از قالب استفاده می‌شود.در مرحله بعد روی میز مخصوصی آجرهای خام را از قالب خارج می‌نمایند و هر بار پنج عدد را به‌وسیله یک صفحه چوبی به ناحیه مخصوص خشک شدن منتقل می‌کنند.

در حال حاضر قالب‌گیری ماسه‌ای به‌عنوان یک روش تولید دستی آجر برای تأمین نیازهای بازار آجرهای با شکل و خصوصیات ویژه در انگلستان مطرح هست.کارگر قالب‌گیر پشت یک میز و با قالب چوبی تک حفره‌ای کار خود را انجام می‌دهد.در اینجا به‌جای ایجاد پوشش ماسه‌ای در داخل قالب، سطح مخلوط را قبل از انداختن به داخل قالب از ماسه می‌پوشانند که جزییات امر به‌وضوح توضیح داده شد.در صورت سفت بودن مخلوط، جدا کردن مقدار اضافی آن از روی قالب با دست یا به کمک یک قطعه غیرممکن خواهد بود.در چنین مواردی از یک کمان دارای زه سیمی محکم استفاده می‌شود.

با توجه به مزایای استفاده از مخلوط موسسه itw  در انگلستان نوعی قالب با کف لولایی را ارائه نموده است.بدین ترتیب مسئله هوای محبوس در قالب به‌راحتی قابل‌حل خواهد بود.در این نوع قالب به نحو موفقیت‌آمیزی در تولید صنعتی آجر در بعضی کشورهای آفریقایی استفاده می‌شود.

اخیراً به علت فقدان منابع کافی ماسه در تمام مناطق انگلستان ، همکاری نزدیکی بین موسسه تحقیقات ساختمان انگلستان و itw  به‌منظور توسعه و بهبود فرآیندهای قالب‌گیری دستی با مخلوط‌های آبکی بدون استفاده از ماسه صورت گرفته است.یکی از راه‌حل‌های پیشنهادی توسط این موسسه پوشش سطح داخلی قالب با پودر رس با ذرات بسیار ریز است.البته باید توجه نمود که چنین پوششی از چسبیدن مخلوط به قالب جلوگیری می‌کند، اما بیش از چند ثانیه در قالب نمی‌ماند.ازاین‌رو لازم است قبل از جذب رطوبت مخلوط به‌وسیله پوشش رسی داخل قالب و ایجاد اشکال جداسازی آجر از قالب عمل تخلیه بلافاصله انجام گیرد.

مشخصات دو نوع قالب اصلاح‌شده دیگر نیز توسط itw   در مقاله‌ای ارائه‌شده است .در اینجا به‌طور خلاصه به شرح این دو نوع قالب پرداخته می‌شود :

قالب برگردان

این نوع قالب که به سهولت قابل ساخت هست از یک قالب چوبی چهاروجهی تشکیل‌شده و در کف آن تا فاصله 3 میلی‌متری دیواره یک صفحه فولادی قرارگرفته است.پس از ریختن مخلوط اندود شده با ماسه به داخل قالب و جدا کردن زوائد ، چهار وجه قالب برداشته می‌شود.درنتیجه آجر خام از صفحه فولادی یادشده و پایه ثابت قالب جدا می‌گردد.پس از قرار گرفتن چارچوب قالب روی چهارپایه معمولی و برگرداندن آن تا 180 درجه، و با واردکردن یک ضربه به چهارچوب ، آجر را از آن جدا می‌کند و روی صفحه چوبی اندازد.صفحه چوبی را می‌توان همراه با قالب چرخاند.

قالب‌گیری روی میز

برای ساخت این نوع قالب در مقایسه با نوع قبلی به یک نجار یا آهنگر ماهر احتیاج است.پس از قرار گرفتن مخلوط اندود شده با ماسه در داخل قالب و جدا نمودن زوائد و مواد اضافی از قالب، آجررا می‌توان با بالا آوردن قالب از آن خارج ساخت.این عمل به کمک یک اهرم که به‌وسیله پدال پاییزه حرکت درمی‌آید انجام می‌گیرد.با این وسیله می‌توان آجر سفت باکیفیت ظاهری بسیار عالی و تمیز تولید نمود.با حمل آجرهای خام بر روی یک صفحه چوبی سبک از تأثیر برخورد دست با سطوح صاف آن‌ها جلوگیری می‌شود.در این مرحله آجرها برای قرار گرفتن روی لبه به حد کافی سفت هستند.اسکلت اصلی میز قالب را می‌توان به کمک کارگر فنی ماهر و مصالح موجود از پروفیل فولادی مقطع مربع یا از تیرهای چوبی و نبشی فولادی و یا از تیر چوبی تنها ساخت.سطح داخلی را باید با ورقه فولادی پوشانید و نیز می‌توان در یک صفحه فلزی کف نصب نمود.می‌توان ابزار برش را به‌صورت جداگانه ساخت و یا به‌جای آن از زه و کمان جدا از دستگاه استفاده نمود.برای کسب اطلاع بیشتر از جزییات و یا تهیه قطعات دستگاه می‌توان با سازنده آن ، ITW تماس گرفت.

دستگاه قالب‌گیری میزی در چندین کشور آفریقائی ، سریلانکا و کشورهای حوزه کارائیب خریداری و نصب‌شده است.در طرح‌های جدید درپوشی برای دستگاه تعبیه‌شده است که قفل شدن آن در بالای قالب ، بالا آمدن پایه قالب به میزان اندک از طریق اهرم دستی و چرخ دندانه‌دار را امکان‌پذیر می‌سازد.این موضوع باوجود کاهش سرعت تولید تغییر تراکم بیشتر رس را ممکن می‌سازد و کیفیت آجر را بهبود می‌بخشد.