منشا وچگونگی توزیع مواد اولیه آجر (قسمت اول)

منشا وچگونگی توزیع مواد اولیه آجر (قسمت اول)

تولید آجر نیازمند منابع کافی خاک ، ماسه ، آب و سوخت مناسب است.در این فصل ، انواع مختلف خاک رس که ممکن است در آجرسازی مورد استفاده قرار گیرد  تشریح می گردد.

جزء اصلی خاک مصرفی برای تولید آجر ، خاک رس است.اندازه ذرات خاک رس بی نهایت کوچک ومعمولا کمتر از 200/0 میلیمتر است.بین ذرات ریز خاک رس مرطوب نیروهای مختلفی عمل می کنند که باعث شکل گیری درون قالب می شوند.شکل به دست آمده در قالب پس از خشک خاک رس پا برجا می ماند.میزان خمیری بودن مصالح رسی در حالت مرطوب با تماس دست قابل تشخیص است.

طیف وسیع . متنوعی از مواد اولیه از گل های نرم چسبیده تا لایه های رسی سخت را می توان برای ساخت آجر مورد استفاده قرار داد.با وجود این ، اندازه تمامی مواد مزبور باید مناسب باشد.ریز بودن بیش از حد آجر پس از خروج از قالب و خشک شدن و احتمالا ترک خوردگی آن می شود.از طرف دیگر، نمونه فاقد خاک رس به حد کافی چسبندگی نخواهد داشت و خواهد ریخت.ماهیت معدنی و شیمیایی رس باید به نحوی باشد که تغییرات ناشی از حرارت کوره آن را به جسم محکم و مقاوم در برابر آب تبدیل نماید و بتواند ذرات درشت تر موجود در خاک را به یکدیگر بچسباند.

خاک رس آجر سازی در اکثر کشورهای جهان یافت می شود.رسوب های جدید زمین شناختی در نواحی دره ها و رودخانه های موجود و اغلب نزدیک سطح زمین انباشته می شوند.رسوب های قدیمی تر ممکن است به وسیله دیگر مواد غیرمفید در عمق های مختلف پوشیده شده و بر اثر لغزش از موقعیت اولیه شان تغییر مکان دهند.بدین ترتیب، رسوب های خوب رس را می توان در تپه های مدور و نه در کوه ها یافت.

اطلاعات مربوط به رسوب های رس در بسیاری از کشورها توسط سازمان های نقشه برداری زمین شناختی یا موسسات زمین شناسی جمع آوری و منتشر می شود.محل کارخانه های موجود در زمینه سرامیک و تولید کوزه و سفال و آجرسازی راهنمای مفیدی برای یافتن منابع خاک رس هستند.

جستجو برای رسوب های جدید رسی را می توان ابتدا به وسیله بررسی بستر رودخانه و کناره های جاده تازه ساخته شده و یا مقاطع خط آهن انجام داد زیرا این مقاطع اطلاعات دقیقی از وضعیت خاک می دهند.در مرحله بعد لازم است جزییات و اطلاعات بیشتری از رسوب های تازه کشف شده و به وسیله نمونه گیری از نقاط مختلف ، روی یک شبکه منظم در منطقه مورد مطالعه استخراج شود.ساده ترین و تمیزترین وسیله نمونه گیری از خاک، استفاده از یک مته حفاری است.نمونه گیری با این وسیله توسط یک یا دو نفر قابل اجراست.با گردش محور ، مته راه خود را به درون زمین باز می نماید و نمونه مورد نظر را برداشت می کند.به طریق مشابه از یک بیلچه نیز می توان برای حفر سوراخ باریک استفاده نمود.با وجود این ، بیلچه نمی تواند تا عمق مته حفاری فرو رود.به جای سوراخ می توان یک گودال حفر نمود طوری که یک کارگر همراه با با بیلچه به راحتی بتواند در آن کار کند.این عمل نیازمند انتقال حجم زیادی از خاک است و از این رو نمیتوان روش موثر و مطلوبی برای نمونه گیری باشد.از نظر ایمنی، گودال نبایستی بیش از دو متر عمق داشته باشد.

ثبت دقیق نتایج چنین بررسی هایی کاملا ضروری است.روی نقشه ای از منطقه موقعیت سوراخ حفر شده بایستی مشخص و شماره گذاری گردد.نمونه های حاصل از حفاری می بایست به اندازه کافی کوچک باشند تا تشخیص وجود تغییرات از یک نوع خاک به نوع دیگر امکان پذیر گردد.معمولا، قشر رویی زمین با گیاهان در آن رشد می کنند از خاک نباتی تشکیل شده و دارای محصولات ناشی از تجزیه گیاهان است.عمق خاک نباتی و لایه های دیگر خاک بایستی اندازه گیری و یادداشت گردد.به محض رسیدن به لایه رسی ، خاک به بیلچه یا مته حفاری می چسبد و از این طریق قابل تشخیص خواهد بود.در صورتی که هنگام حفاری، مته به سنگ بزرگی برخورد کند، باید مته از مسیر قبلی منحرف گردد و یا سنگ را شکسته و یا نوع دیگری مته حفاری استفاده شود.

نتیجه این بررسی ها نشان دهنده وسعت سطح منطقه رس، ضخامت و عمق لایه رسی که ممکن است به آن برسیم و ضخامت لایه خاک نباتی که لازم است طی عملیات استخراج جا به جا شود خواهد بود.چنانچه لایه خاک نباتی ضخیم باشد در این صورت جا به جا کردن آن به صرفه نخواهد بود ، مگر این که لایه رسی از ضخامت مطلوبی برخوردار باشد.

آزمایش‌های ساده برای تشخیص کیفیت خاک رس به‌دست‌آمده را می‌توان در محل انجام داد.برای آزمایش‌های مفصل‌تر ، هر نمونه خاک بایستی به‌طور جداگانه روی تخته عریض انباشته گردد و سپس روی هر یک عمل چهارتایی انجام شود.بدین ترتیب که هر نمونه را به چهار قسمت یکسان تقسیم و پس از برداشتن دو قسمت قطری، دو قسمت باقیمانده را درهم‌آمیخته و عمل چهارتایی را آن‌قدر تکرار نموده تا نمونه کوچک چند کیلویی باقی بماند.نمونه حاصل بایست در یک کیسه پلاستیکی محکم ریخته شود و بر روی برچسب آن ، شماره حفاری‌های مربوط و عمق استخراج نمونه یادداشت گردد.