فرآیند پخت آجر (قسمت سوم)
فرآیند پخت آجر (قسمت سوم)
طرح‌های مختلف کوره
کوره‌های گل‌اندود
این کوره‌ها درواقع نوع متحول کلامپ هستند ازاین‌رو گاهی با آن اشتباه می‌شوند.کوره‌های گل‌اندود از کاربر بسیار گسترده‌ای برخوردارند.در مواردی که ایجاد قشر نازکی از سوخت مصرفی در کف کوره غیرممکن باشد و یا برای پر کردن دوباره کوره مقدار سوخت کافی نباشد ، ایجاد تونل‌هایی در زیر کوره ، تغذیه مکرر سوخت را امکان‌پذیر می‌سازد.در کشورهای درحال‌توسعه ، هیزم سوخت اصلی واحدهای کوچک آجرپزی است و ازاین‌رو این شیوه برای مصرف کم مفید است.معمولاً سطح خارجی کوره با قشری از گل‌اندود می‌شود. وجه تشبیه این کوره‌ها از این قضیه گرفته‌شده است.
برای ساخت کوره ، زمین هموار و خشک موردنیاز است.در صورت دسترس به آجر پخته ، کف کوره را با آن فرش می‌کنند.کف تونل‌ها از سه یا چهار ردیف آجر سفال تشکیل می‌گردد و عرض هر یک نسبتاً دو برابر طول یک آجر است.تونل‌ها بلافاصله معادل سه برابر طول یک آجر از هم جدا در نظر گرفته می‌شوند.آجرهای هر ردیف درست عمود بر آجرهای ردیف قبل چیده می‌شوند.اگر تعداد آجرها کم باشد ، دو تونل کوتاه (به طول تقریباً دو متر) کافی هست.برای تعداد آجر سفال زیاد طول تونل‌ها نباید از 6 متر بیشتر باشد، زیرا در غیر این صورت سوخت وارده از هر دو طرف به وسط تونل نخواهد رسید.در این‌گونه موارد برای رعایت این نکته تعداد تونل‌ها را می‌توان بیشتر نمود.ردیف‌های چهارم و بعدازآن طوری چیده شده‌اند که آجرها درنهایت با یکدیگر تلاقی می‌کنند و بدین ترتیب تونل‌ها تشکیل می‌گردند.چند ردیف آجر پخته در قسمت جلو ، با موقعیت تونل را مشخص کرده است.در وسط تصویر نخستین ردیف آجرهای خام به‌صورت برجسته و پیش‌آمده از دیوار نشان داده‌شده است و در عقب تصویر ردیف‌های بیشتری از آجرهای خام چیده شده ملاحظه می‌گردد.
آجرهای خام از سطح فوقانی تونل به‌صورت عمود بر هم تا ارتفاع لااقل سه متری زمین چیده می‌شوند.در لبه‌های تونل ، هر ردیف حدود یک سانتیمتر یا کمی بیشتر نسبت به‌ردیف قبلی به سمت جلو چیده می‌شود تا دیوار قدری شیب‌دار گردد.برای خروج گازهای داغ حاصل از احتراق بین آجرها فاصله‌هایی در نظر گرفته می‌شود.حداکثر فاصله موردنیاز بین آجرها حدود عرض یک انگشت است.
پس از اتمام کار ساختمان کوره ، دور آن دیواری از آجر پخته به‌عنوان عایق حرارتی چیده می‌شود.وجود این دیوار کیفیت پخت آجرهای خام مجاور دیوار کوره را بهبود می‌بخشد.بر روی آجرهای خام باید دویاسه ردیف آجر سفال پخته چیده شود و سپس تمام منافذ ساختمان را با علف می‌پوشانند.برای جلوگیری از ترک‌خوردگی اندود کوره، درصد رس در گل نباید زیاد باشد.
تعدادی از آجرهای فوقانی بین کوره را اندود نکرده و در صورت ضرورت با برداشتن آن‌ها تهویه کوره امکان‌پذیر خواهد بود.مناسب‌ترین وسیله برای کنترل سرعت احتراق پیش‌بینی تهویه‌ای هست.
هیزم سوخت کوره در تونل ریخته می‌شود.بهتر است هر قطعه از هیزم حدود یک متر طول و لااقل ده سانتیمتر قطر داشته و از دهانه وانت‌های تونل افروخته گردند.به علت وجود انتقال حرارت ، به‌صورت کنوکسیون ، وزش باد شدید به داخل تونل باعث خنک شدن آجرهای تحتانی و اتلاف حرارت می‌شود. چنین بادی می‌تواند میزان سوخت مصرفی را حتی تا 25 درصد افزایش دهد.برای حل این مسئله می‌توان هنگام ایجاد ساختمان کوره وسط تونل را مسدود نمود و یا دهانه کوره را به‌طور موقت با آجر بست.در این صورت کوره را می‌توان از دهانه دیگر تونل افروخت.پس از افروختن کوره یک دهانه تونل را مسدود می‌نمایند و بعد دهانه دیگر تونل افروخته می‌شود.بدین ترتیب ، باکم و زیاد نمودن منافذ دهانه تونل و تنظیم تهویه فوقانی کوره ، فرآیند پخت کنترل می‌گردد.باید هیزم تازه به‌طور مرتب جانشین هیزم سوخته شود.
در این نوع کوره نیز مانند دیگر کوره‌ها بهتر است در ابتدا حرارت ملایم باشد تا رطوبت باقی‌مانده در آجرها به‌طور کامل تبخیر گردد.البته وجود جریان کافی هوا برای تخلیه بخار حاصل ضروری هست، ازاین‌رو لازم است هواکش‌های کوره باز و مقدار آتش نیز تا زمانی که تصعید بخار از کوره قابل‌رؤیت است کم باشد.این زمان ممکن است چندین روزبه طول انجامد.
بعد از خاتمه این مرحله می‌توان به‌تدریج طی چند روز دمای کوره را به حداکثر رسانید.زغال شدن علف‌های سقف کوره و یا التهاب و سرخ شدن آشکار کوره در شب نشان‌دهنده رسیدن دما به حداکثر است.قبل از رسیدن دما به حداکثر، لازم است دهانه هواکش‌های کوره به‌خوبی با آجر پخته مسدود گردد.این عمل برای تنظیم سرعت احتراق کوره و کمک به توزیع یکسان حرارت بین آجرها انجام می‌شود.در مرحله دمای حداکثر که باید چند ساعت ادامه می‌یابد لازم است بقایای سوخت را درون کوره ریخته و دهانه کوره و هواکش‌ها به‌وسیله گل کاملاً مسدود شود.
کوره گل‌اندود برای مدت لااقل سه تا چهار روزبه طور طبیعی خنک می‌شود.در صورت لزوم ، برداشتن آجرهای بیرونی کوره باعث تسریع مرحله پایانی خنک شدن می‌گردد.سرانجام تا زمان حمل به بازار مصرف می‌توان آجرها را در همان محل کوره باقی گذاشت.پس از جدا ساختن آجرهای نامطلوب و غیرقابل‌مصرف ، آجرهای باقی‌مانده برحسب کیفیت به سه دسته آجرهای مرغوب ، متوسط و نیم‌پز تقسیم می‌شوند.آجرهای غیرقابل‌مصرف و مرجوعی را می‌توان در کوره بعدی قرارداد.
باوجودآن هیزم معمول‌ترین سوخت مصرفی در کوره گل‌اندود است ، در بعضی از کشورها بدین منظور از مشعل‌های نفت‌سوز استفاده می‌شود.می‌توان زغال‌سنگ را نیز به‌عنوان سوخت مصرف کرد که در این صورت لازم است دهانه‌های تونل کوره به شبکه فلزی مجهز شده باشند.این سوخت برای کوره‌های دائمی مناسب‌تر است.
کارایی در کوره گل‌اندود کم است ، به‌عنوان نمونه در نوعی کوره‌های آجرپزی آفریقایی برای پخت هر هزار قالب آجر 16 هزار مگا ژول حرارت لازم است .برای تعداد معینی آجر، کوره مربع شکل درازتر است و امکان دارد از حد مجاز تجاوز نماید، ازاین‌رو کوره‌های کوچک را می‌توان مربع شکل ساخت و کوره‌های بزرگ‌تر از این نظر محدودیت دارد.
برای افزایش بازده حرارتی حتی‌الامکان ارتفاع کوره باید زیاد باشد، اما کوره‌های مرتفع به دلیل انقباض آجرها طی پختن ناپایدار است و از این نظر ایمن نیست.از طرف دیگر چیدن آجر خام در ردیف‌های بالاتر مشکل و خطرناک است.می‌توان از کوره‌های گل‌اندود برای پخت تنها چند هزار قالب آجر خام نیز استفاده نمود ، اما در مقایسه با کوره‌های بزرگ‌تر بازده حرارتی کمتری دارند.
